Jan Sariusz Zamoyski przyszedł na świat dokładnie 475 lat temu, w uroczystości św. Józefa ,19 marca 1542 roku w starym zameczku w Skokówce ( w pobliżu przyszłego Zamościa).
Hetman wielki koronny Jan Zamoyski przed katedrą w Zamościu
W wieku 13 lat ojciec Stanisław wysłał go na czteroletnie studia do Paryża. W stolicy Francji uczęszczał na wykłady w College Royal i Sorbonie. Następnie po krótkim pobycie w Strasburgu i poświęcaniu czasu na ćwiczenia w retoryce, rozpoczął najważniejszy okres studiów. W 1561 r. młody Jan zapisuje się na słynny Uniwersytet w Padwie, gdzie studiuje prawo, zostaje rektorem tej uczelni i uzyskuje tytuł doktora obojga praw, świeckiego i kanonicznego. Ten okres życia zawsze uważał za bardzo istotny, często powtarzając: "Patavium virum me facit" - Padwa uczyniła mnie mężem - była doskonałą szkołą życia, na tej włoskiej uczelni ukształtowała się jego osobowość, zdobył wiedzę i umiejętności niezbędne do dalszej kariery.
Z listem polecającym Senatu Republiki Weneckiej ( podlegał jej Uniwersytet Padewski) udał się do ostatniego króla z dynastii Jagiellonów: Zygmunta Augusta, gdzie rozpoczął pracę w archiwum królewskim. Poznał prawa Rzeczypospolitej, przywileje szlachty, po kilku latach uzyskał status najlepszego prawnika w Polsce. Po śmierci Zygmunta Augusta, to - w dużej mierze - Zamoyski wpłynął na przyjęcie zasady elekcji viritim, czyli powszechnego głosowania szlachty na nowego monarchę.
Stanął na czele szlachty i jako trybun szlachecki wywarł ogromny wpływ na wybór kolejnych królów Henryka Walezego, Stefana Batorego i Zygmunta III Wazę. Najlepszy okres to rządy króla Stefana, gdy Rzeczypospolita była potęgą na skalę europejską, państwem sięgającym od morza do morza, a Zamoyski zdobywał kolejne zaszczyty i dostojeństwa. W tym czasie - jako pierwszy z Polaków - połączył w jednym ręku funkcję kanclerza ( 1 marca 1578 r. ) i hetmana wielkiego koronnego (11 sierpnia 1581 r.). Wcześniej te najważniejsze stanowiska po królu, obejmowały zawsze dwie różne osoby, dodatkowo władzę nad polskim wojskiem sprawował dożywotnio - także jako pierwsza osoba w Koronie.
W tym artykule chciałbym jeszcze wspomnieć o dziele jego życia, idealnym mieście epoki renesansu - Zamościu. Powstał z fundacji Jana Zamoyskiego a jego budowa rozpoczęła się na mocy aktu lokacyjnego, wydanego w 1580 roku. Zamość - nie tylko w założeniu, lecz do dziś tak jest - to miasto piękne, funkcjonalne , doskonale nadające się do życia mieszkańców. Padwę północy otoczył murami, bastionami chroniąc je przez wrogami, usiłującymi zdobyć miasto zbrojnym orężem. Przed wszelkimi wrogami zabezpieczył swoje miasto przez oddanie Zamościa Chrystusowi, nad główną miejską bramą - Bramą Lwowską - do dziś znajduje się napis po łacinie , który w tłumaczeniu na język polski oznacza: Zwycięstwo grzechu,piekła i śmierci odeprzyj wściekłe ataki wszystkich nieprzyjaciół. Zapraszam na zwiedzanie Zamościa z przewodnikiem, gdzie oczywiście przedstawię znacznie więcej szczegółów na temat wielkiego hetmana jak również Perły Renesansu : www.PrzewodnikZamosc.pl
Jan Zamoyski Zamość
Dziś szerzej opiszę także największe zwycięstwo Hetmana Zamoyskiego. Na obrazie Jana Matejki „Zamoyski pod Byczyną” (poniżej kopia obrazu), który niestety spłonął w stolicy w roku 1944 r podczas Powstania Warszawskiego, a jego kopia znajduje się w Muzeum Okręgowym w Zamościu . Możemy tam zobaczyć jak dumny Maksymilian oddaje szablę polskiemu hetmanowi. Wydarzenia te miały miejsce po śmierci króla Stefana Batorego i związane były bezpośrednio z walką o polski tron. Jan Zamoyski początkowo sam zamierzał zostać królem Polski, jednak ostatecznie zmienił zdanie - o czym zaważyła sprawa Zborowskich ( ale to zupełnie inny temat o której opowiem podczas wycieczki do hetmańskiego grodu) i zdecydował się poprzeć kandydaturę Zygmunta Wazy, tym sposobem nie mamy stolicy w Zamościu ;).
W listopadzie 1587 doszło do bitwy pod Rabsztynem, gdzie wojska Jana Zamoyskiego z pomocą Marka Sobieskiego pokonały Arcyksięcia Maksymiliana, którego zamiarem było zdobycie Krakowa. Następnie Habsburg schronił się poza granicami Polski na Opolszczyźnie, nie spodziewając się ataku Zamoyskiego. Jednakże srogo się przeliczył, hetman uzyskał pełnomocnictwo sejmu i ruszył na południe przekraczając granicę Rzeczypospolitej. Bitwa pod Byczyną rozegrała się w dniu 24 stycznia 1588 r. Zamoyski nie uderzył w środek skoncentrowanych sił austriackich, czego spodziewał się Maksymilian, planując zamknięcie polskiego wojska w okrążeniu. Hetman zaskoczył Arcyksięcia wykorzystując szyk skośny – w swoim manewrze naśladował wielkiego wodza tebańskiego Epaminondasa, który w IV w. p.n.e. zadał klęskę niezwyciężonym do tej pory Spartanom.
Jan Matejko - "Zamoyski pod Byczyną"
Wielką sławą tego dnia okrył się przyszły hetman Stanisław Żółkiewski zdobywając cesarski sztandar ( na obrazie po prawej stronie, na pierwszym planie). Rycerz został jednak ciężko ranny w nogę i już do końca życia utykał. Zamoyski czuwając nad przebiegiem bitwy, nawet na chwilę nie stracił zimnej krwi. O ostatecznym zwycięstwie zdecydowała szybka i przygniatająca szarża niezwyciężonej husarii, do niewoli wzięto wielu Austriaków oraz samego Arcyksięcia. W wyniku tej wojennej batalii po całej Europie rozeszła się sława hetmana Zamoyskiego – Zwycięzcy wielkich Habsburgów. Przez pewien czas Pan na Zamościu mimo że królem nie został (a szkoda 
) stał się - przez pewien czas - nawet potężniejszy od samego monarchy Zygmunta Wazy. Tymczasem wielki strateg Jan Zamoyski patrzył dalej w przyszłość, zamierzając odnieść jeszcze większe polityczne korzyści z bitwy pod Byczyną. Postanowił uwięzić Maksymiliana i przywiózł go do właśnie powstającego, od 8 lat nowego miasta – Zamościa, aby pokazać mu miasto i zaprosić na zwiedzanie z przewodnikiem
Jan Zamoyski był wybitnym przedstawicielem epoki renesansu, posiadał wszechstronną wiedzę z wielu dziedzin życia. Niezwyciężony dowódca, wybitny strateg i polityk, mecenas kultury, doskonały prawnik - interesujący się filozofią, teologią, muzyką, sztuką, medycyną czy architekturą .
Po długim i owocnym życiu zmarł 3 czerwca 1605 roku w pałacu w Zamościu i pochowany został w podziemiach zamojskiej katedry, która również powstałą z jego fundacji.
